Америк хөгжсөн 13 шалтгаан

Хүн төрөлхтөн бий болсноосоо өдийг хүртэл нийтээрээ амар жимэр, энх амгалан байж хүн бүр өөрийнхөө хүсэл мөрөөдөл, хувь заяандаа эзэн байхын тэмүүллийг цогцлоон бүтээхийг оролдсоор ирлээ. Бурханд итгэн залбирч, хаа нэгтээгээс ирж аз жаргалд хөтөлсөн баатар эрийн тухай үлгэр тууль зохиож, эвсэж бас заримдаа цус асгаруулан дайтаж аз жаргал гэх тэр зүйлийн эрэлд эрин зууны түүх дамжсан цаг хугацааны их эрчлээн дунд цурам ч амсхийсэнгүй. Явж явж эцэст нь аливаа улс орны хөгжил дэвшлийг өөд нь татах хамгийн сайн гарц нь бие биенээ хүлээн зөвшөөрч, бие биендээ боломж олгож, харилцан туслалцаж амьдрах явдал гэдгийг дэлхий даяар хүлээн зөвшөөрч байх шиг байна. Үүнийгээ бий болгох нийгэм, эдийн засгийн зарчмыг зах зээлийн эдийн засаг ч гэж нэрлэж тогтлоо.


Харин ардчилал бүхий зах зээлийн эдийн засаг нь үнэхээр хөгжлийг авчирдаг юм, хүн амдаа хэрэгтэй зүйлийг бий болгож чаддаг юм гэдгийг бусаддаа тод томруунаар харуулсан улсыг АНУ-ыг гэж бид хүлээн зөвшөөрдөг. Энд ямар нэг зүйлийг төгс , төгс биш гэх маргааны тухай өгүүлмээргүй байна. Харин АНУ тэрхүү ардчилал бүхий зах зээлийн эдийн засгийн зарчмыг хэрхэн мөрдөж, түүнийгээ яаж хөгжлийн технологи болгож чадсан тухайд л санаа бодлоо энгийнээр бичье. Хэрвээ хөгжил гэдэг үгийг тухайн улсын эдийн засгийн өсөлт, түүнээс үүдэн бий болох баялгийн иргэдэд нь очиж буй \зах зээлийн зарчмаар\ хүртээмж юм аа гэвэл Америк улс өөрийгөө ингэж хөгжүүлэхдээ дараахь хэд хэдэн зүйлсийг тулгуур болгосон санагддаг.
1. Мөнгөний баялаг бүтээх чанарыг дээд зэргээр ашиглах: Мөнгө өөрөө хүний гар дамжих алхам тутамдаа баялгийг бүтээж байдаг. Үүнийг бид нэмүү өртөг гэдэг. Тэгвэл мөнгө аль болох олон хүний гар дамжиж л байвал тэр хэмжээгээрээ аль болох олон хүнд баялгийн хүртээмж бий болгож байгаа юм. Энэ хэмнэлээр эдийн засгийн өсөлтийн хурд ч өндөр байдаг. Өглөө таны халааснаас гарсан нэг төгрөг тэр өдөртөө хэдэн хүний гар, халаасыг дамжиж байгаагаар эдийн засгийн өсөлтийн хурд хэмжигддэг гэдэг алтан хуулийг Америкчууд эртнээс олж харж амжилттай хэрэгжүүлсэн санагддаг. Машин эвдрээд зам дээр зогсвол тусгай үйлчилгээний машин чирч хүргэнэ, татварт өгсөн мөнгөө бодуулахад тусгай мэргэжилтэн бодож \уг нь дөрвөн аргын тоо боддог байхад л хийчих зүйл\ тодорхойлж л өгөхгүй бол албан ёсоор зөвшөөрөхгүй, цахилгааны жижиг зүйл эвдрэхэд заавал засварчин л дуудахгүй бол дараа нь янз бүрийн юм болбол өндөр торгууль төлөх болно гээд л тоочоод байвал тэнд бусдад мөнгө төлдөг аар саар зүйл дэндүү их. Гэвч үүний цаана жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ цэцэглэж байгаа шүү дээ. Ер нь хэдэн том компаниуд байж байхад л улсыг аваад явчихна гэсэн бодол бидэнд ч байдаг. Гэвч бодит амьдрал дээр ингэж туйлширах нь хөгжилд хэрэггүй сөрөг зүйл олныг бий болгодог, харин ч ийм байдал хөгжлийн тушаа болж эхэлдэг. Тиймээс Америк улс зах зээлийг нь хэн нэг цөөхөн хүмүүс монополь байдлаар эзэгнэх вий гэхээс сүнсээ зайлтал айдаг. Харин хүн бүрт бизнес хийх боломжийг нь чөлөөтэй тавьж өгч, бага гэлтгүй тав арван хүнийг ажилтай болгох жижиг дунд бизнесүүд л улс орноо голлон үүрч явдаг. Энд их хэмжээний мөнгө эргэлдэхгүй ч хүмүүст хүрэх хүртээмж нь нягт чигжүү байдаг.
2. Хүний эрхийг дээдлэх нь бас л хөгжлийн хүчин зүйлс. Америк улсын гол тунхаглал нь хүний эрхийг дээдлэх явдал гэдэг нь хэнд ч ойлгомжтой. Мэдээжээр хүний эрхийг дээдэлсэн газар хууль хүн бүрт тэгш үйлчилнэ, хүмүүст амьдрах аятай тавтай боломж бүрдэнэ, боломж буюу хүн бүр хувь заяандаа эзэн байх зам нээлттэй болно, бусдаас хамаарал багатай байна. Тийм газар иргэдэд нь аятай байхаас гадна эрх чөлөөний мэдрэмж сайтай хүн бүр л тийшээ тэмүүлэх болдог. Хүмүүсийг ялгаварлаж ханддаг, эдийн засаг нь бохир, бие биенээ үл хүндэтгэсэн нийгмийн уур амьсгалтай газар хэн амьдарч, хөрөнгө оруулалт хийж, үр хүүхдүүдийнхээ ирээдүйг даатгая гэж бодохов дээ. Эдийн засгийн хөгжлийн нэг том зам нь хөрөнгө оруулалт татах явдал байдаг ч энэ нь зөвхөн гааль, татварын хөнгөлөлт төдийгөөр шийдэгддэгүй гэдгийг тэд бас л тооцсон байдаг биз.

3. Шилдэг бүхэнд мөнгө хайрлахгүй байх. Америк ертөнц шилдэг технологи, мөнгөтэй ажил хэрэгч хүмүүс, онцгой авьяас оюуны чадвартай хүмүүс гуравт мөнгө болоод өөртөө тавтай морилох эрхээр гар татдаггүй. Тэд мөнгийг биш хожлыг түрүүлж хардгаараа алдартай. Энгийн жишээ л гэхэд хэдэн арван метрийн урттай авто машины зам засварын ажлыг орой нь эхлээд маргааш өглөө нь дуусгасан байх энгийн үзэгдэл. Удаан хугацаанд хямд технологиор хийвэл тухйн компани нь мөнгөтэй болж болох ч тэдний энэ удаашралаас үүдэн цаана нь хэчнээн байгууллага, хүмүүс ямар алдагдал хүлээж байгааг таахад хэцүү биш. Хүн л юм болохоор тэнд ч хүмүүс залхуурна, ажлын цагаар тамхи татаад л зогсчихно. Тэгэхдээ хамгийн өндөр технологи эзэмшиж байгаа тэр хүмүүст энэ мэт нь тийм ч том зүйл биш л дээ.
Эрх чөлөө, шударга байдал гэдэг үнэлж баршгүй чухал зүйл учраас бас л мөнгөтэй, авьяас чадвартай хүмүүс энэ ертөнцөд хөл тавьж хувь заяагаа даатгахын зэрэгцээгээр өөрийн авьяас чадвараа шавхан хөдөлмөрлөж Америк улсыг хөгжүүлж байна. Америкийн төлөө дэлхий даяараа зүтгэж байгаа хэрэг энэ биш гэж үү.
4. Иргэдээ мөнгөгүй байлгаж болохгүй, яагаад гэвэл тэд эдийн засагт ашиг бий болголцож байх ёстой. Америк бүх юмыг мөнгөөр хэмждэг мэт харагддаг ч яг үнэндээ мөнгөнөөс бий болох хожлыг л тооцдог гэдгийг дээр өгүүлсэн. Тэнд үндсэн иргэдээ нийгмийн халамжаар сайн хангана. Ажилгүй бол тэтгэмж, ажил хийх чадваргүй бол тэтгэмж, өрх толгойлсон эмэгтэй хүүхэд бүрийнхээ тоогоор хангалттай мөнгө авах, хүнсний тэтгэмжийн карт авах, орон сууцныхаа төлбөрийг хангуулах, улсад төлсөн татвараа бүрэн дүнгээр нь эргүүлэн авах гээд бидний боддогоор заримдаа байж боломгүй зүйлийг ч тэд хийнэ. Тэгэхдээ мөнгөгүй хүн гэмт хэрэгт холбогдох хандлага их болж нийгэмд тогтворгүй байдал бий болно, мөнгөгүй хүнээс татвар авч болохгүй, мөнгөгүй бол юм худалдан авахгүй учраас улс оронд муу гэдгийг тэд бас л тооцдог. Хүмүүсийг аль болох мөнгөжүүлээд, бас буцаагаад авчих бодлого барьдаг нь тэдний хөгжих бас нэг л арга нь юм даа. Хэсэгхэн ч гэсэн хүмүүсийг мөнгөгүй хоцроох нь тэр хэмжээгээрээ улсаа хохироодог гэсэн бас нэгэн алтан дүрэм энд үйлчилдэг. Яахав жаахан өөлж хэлсэн хүнд хүнийг мөнгө үржүүлэгч машин болгож чаддаг ертөнц бол Америк.
5. Эрхгүй бол үүрэггүй байдаг. Америк 50 гаруй муж улсаас бүрдсэн хүчирхэг эдийн засаг бүхий холбооны улс. Муж улсынх нь хэмжээнд харсан ч, айл өрхийн түвшинд харсан ч биеэ даасан байдал, шийдвэр гаргах, мөнгө санхүүгээ захиран зарцуулах эрх нь хангалттай байдаг. Өөрсдөө мөнгө босгоно, бүтээн байгуулна. Энэ нь тэдний өөрсдийнхөө хувь заяанд эзэн байх, хариуцлагатай байх баталгааг бий болгодог. Дашрамд нь хөгжлийн боломжийг хаа сайгүй тэгш, тэнцвэртэй байлгахыг зорьдог ийм бодлого хэрэгжүүлэх нь манайх шиг хүн ам цөөтэй тархай байрладаг улсын хувьд бүр ч чухал байж болох. Хэдий болтол улсын төсвөөс хуваарилсан хэдэн төгрөгөөр тус бүрдээ Франц улсаас дутахгүй хэмжээний газар нутагтай аймаг,орон нутгийн хөгжлийг залах гэж, түүнийг нь хамгийн болхи хөшүүн удирдлагатай төрд хариуцуулах гэж ядарч явах вэ дээ, бид. Эрхийг төвлөрүүлэхээс татгалзах нь хөгжлийн чухал түлхүүр гэдгийг Америкчууд харин эрт ойлгожээ.
Нөгөө талаас эрхээ бүрэн мэдэрчихсэн, өөрсдийнх нь эрх нь ямар үнэлж баршгүй чухал болохыг мэддэг иргэд бол Америк улсын хөгжлийн асар хүчтэй тулгуур нь болж. Тэд өөрсдийнх нь эрх зөрчигдөх буюу зөрчигдөж болзошгүй зүйл гарахыг анддаггүй. Тийм учраас авилгал, хээл хахууль мэтийн нийгмийн тахал болсон аливаа зүйлийг хүлээн зөвшөөрөх байтугай жигшин зэвүүцсээр харин одоо бол ийм зүйл нийгэмд байлгахгүй хана хэрэм шиг бат суурийг өөрсдийн хүмүүжил, сэтгэлгээ, ёс суртахуун, өдөр тутмын амьдралаараа бий болгосон байдаг. Авилгал буюу болох бүтэхгүй юмтай ялимгүй ч гэсэн нэр холбогдсон \тэр нь үнэн худал, нотлогдсон нотлогдоогүй нь хамаагүй\ улсуудыг өөрсдийнхөө хувь заяаг хөтлүүлэх хэмжээнд дэвшүүлж тавина гэж хэзээ ч үгүй. Эрх нь хангагдана, эрхээ мэдрэнэ гэдэг нь үүргээ биелүүлэх нөхцөл болдог гэдэг л үүнийг хэлдэг байх.

6. Ямагт манлайлах үзэл баримтлал. Америк хүн бүр энэ улсын иргэн гэдгээрээ их бахархдаг юм шиг харагддаг. Айл болгон шахуй гэрийнхээ үүдэнд улсынхаа далбааг байрлуулна. Тэдэнд эрх чөлөөний арлаа өөрсдөө нээж, дараа нь тийшээ хүмүүсийг очих хаалга үүдийг нь нээж, хүчирхэг улс байгуулахын төлөө ээдрээтэй сорил бэрхшээлүүийг даван туулж, болохоо авч болохгүйгээ хаяж ирсэн нэн сонирхолтой түүх бий. Тэд хоёр зүйлд бат итгэдэг. Тэр нь нэгдүгээрт ардчилалын манлай байна гэдэг нь ганц АНУ-ын баялаг биш, харин дэлхий дахиных тул үүнийг батлан хамгаалах нь туйлаас чухал. Нөгөө нэг зүйл нь манлайлагч байж байж л бид бусдаас илүү амьдарна, бидний эдийн засаг хангалттай хэмжээнд хүчтэй байна гэсэн хатуу зарчим. Дэлхийн улс орнуудын хөгжлийн харилцааг дүрслэн хэлбэл нэг нь нэгэн дээрээ суурилсан хэсгүүдээс бүрдэх пирамид шиг зүйл бөгөөд харин АНУ энэ пирамидын орой байж ирлээ. Хэт хөгжилтэй гүрнүүдийн бусдад \пирамидын доод эгнээнд байгаа\ учруулж буй хор хохирол энэ тэр гээд Америктай ч холбож ярьж болох олон зүйл үүний цаана байж болох ч ухаантай, зохион байгуулалттай нь өрсөн баялагт хүрч түүнийг бусадтай хуваалцах давуу боломжийг эзэмшдэг хатуу хуультай ертөнцөд бид амьдарч байгааг гоёчилж нуугаад хэрэггүй юм.
7. Юм бүхэн үнэтэй- Хулганы хавханд л үнэгүй бяслаг байдаг гэж ярьдаг улс бол Америкчууд. Хамгийн энгийн жишээ гэхэд л хэрвээ та эмчид очиж үзүүлэх болвол урьдчилж цаг авна, дор хаяад 40-50 доллар төлнө. Гэхдээ эмч таны санаанд нийцтэл зөвлөгөө өгч ч болно, шал хэрэггүй зүйл ч ярьж магадгүй ч тэр хамаагүй. Америк бол цагаар цалинждаг системтэй улс учраас хэн нэгэн нь таны төлөө ямар нэг юм хийгээд эхэлбэл тэр мөчөөс эхлээд л таны тэр хүнд төлөх мөнгөний тоолуур ажиллаад эхэлж байгаа юм. Хүний шууд хөдөлмөр илүү үнэлэгдэх систем хаа сайгүй ажиглагддаг. Та машинаа засууллаа гэж бодоход сэлбэг хэрэгслийнхээ үнэнээс засвар- үйлчилгээнийх нь үнэ нь хавьгүй илүү бичигдсэн тооцооны хуудас бичигдэнэ. Заримдаа үнэгүй юм гэж байхгүй хачин хатуу нийгэм юм шиг санагдах үе байдаг ч яг үнэндээ бол ингэж байж л эдийн засгаас аль болох олон хүмүүс хувь хүртэх боломж нь тэлж байдаг. Хүн бүр өөрийн чадлаар, өөрийн чадах зүйлээрээ, өөрийн авах хэмжээгээрээ эдийн засгаас хувь хүртэхэд энэхүү юм бүхэн үнэлэгдэж байх бодлогоор зохицуулж удирддаг нь хөгжилд чамгүй сайн үүрэг гүйцэтгэдэг.
8. Эдийн засгийн нөөцүүдийг эргэлтэнд дээд зэргээр дайчлах- Анх Америкт очиж байгаа хүний төсөөлөлд тэнгэр тулсан өндөр байшингууд л дүрслэгддэг. Тэр нь даун таун хэмээн өөрсдөө нэрлэдэг хотын төв хэсэг л байхаас бодит байдал дээр Америк намхан байшин зонхилсон улс. Аль ч хотын дийлэнх хэсгийг хаусны хорооллууд д эзэлнэ. Манайхаар гэр хороололтой зүйрлэмээр ч юм уу. Өндөр байшин их барьж байснаас хотын газраа сайн эргэлтэд оруулж айл болгоноос газар, үл хөдлөх хөрөнгийн татвар хураамж авч байвал газар нь дээд зэргээр эргэлтэнд орж эдийн засагтаа оролцож байгаа хэрэг. Энэ бол нүдэнд ажиглагддаг хамгийн энгийн жишээ бөгөөд үүнтэй адилтгах бусад нөөцүүд болох мөнгө, хүн, тоног төхөөрөмж гээд юуг ч байсан бүрэн дайчилж эдийн засагт оролцуулах зохицуулалтуудыг сайтар бодож олж, хэрэгжүүлж байдаг.
9. Боловсрол, оюуны хөгжлийг амьдралтай сайтар холбож өгөх- Америкчуудын дийлэнх нь англи, испани хэлнээсээ өөр хэлийг мэддэггүй. Манайхны хүн болгоны мэдэх энгийн зүйлүүдийг ч тэд мэдэхгүй байх нь олонтой. Тэгэхдээ л захын хүнийг тайзан дээр хөтөлж гаргаад ямар нэг сэдвээр лекц унш гэвэл та биднийг ёстой нөгөө ангайтал нь ярьчихаад л гараад явчихна. Энэ нь хүүхэд бүрт үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, бусдаас хараат бус байх төлөвшлийг олгодогтой холбоотой юм шиг байгаа юм. Боловсролын систем нь хүн өөрөө өөрийгөө нээж таних, өөрөө өөрийнхөө давуу талыг хөгжүүлэхэд чиглэгдэхээс гадна, бусдыг хүлээн зөвшөөрөх, бусдын эрх тусгаар байдлыг хүндэтгэн үзэх хүмүүжлийг олгодог. Баярлалаа, уучлаарай, баяртай гэдэг гурван үгийг тэд бие биендээ харамгүй хэлнэ.
Бас нэг авууштай зүйл бол тэдний шашиндаа хандах байдал. Айл бүр хүүхдүүдээ дагуулаад, хамгийн ганган сайхан хувцсаа өмсөөд сүмд очих нь тэдний амьдралын хувьд амралтын өдөр заавал хийх ёстой ажлынх нь нэг. Бүгд биш юмаа гэхэд ер нь л дийлэнх нь ингэдэг. Сүмдээ очоод 1-2 цагийг хүмүүстэй хамт өнгөрөөж, сайн сайхан бүхний төлөө мөргөн залбирч, буяны үйлсэд хандив өргөж, сэтгэл санаагаа ариусгадаг. Долоо хоног бүр ингэдэг улс үгүй ядаж л бурхны гэсгээл гэдэг юмаас айдаг болно биз дээ.
Америк бол ерөнхийлөгч нь хүртэл библийн судар дээрээ гараа тавьж байгаад тангараг өргөдөг улс шүү дээ. Тэд энэ шашнаа өөрийн юм, бидний итгэл үнэмшлийн дээд юм гэдгийг үйлдлээрээ илэрхийлж байгаа нь тэр. Ер нь тэд танай юм, миний юм гэж зааглаж хүмүүстэй харьцаж түүнийгээ ил тод зарлахгүй ч өөрийн юмаа хүндлэх, өөрийн юмаа үнэ оруулах, өөрийн юмаа рекламдах үйлдлээрээ гарамгай улс. Шашин гэснээс дашрамд дурдахад, бид ч өөрийн шашинаа их зөв авч явах тал дээр анхаармаар байна. Бидний хүндэтгэж, өөд нь залж явдаг лам нар маань ихэс дээдсийн найр наадам идээ будаанд умбаж, ил далд хөрөнгө зоорио төвхнүүлж явахаа урьтаад хүмүүсийн өргөсөн буяны өглөг, хандивыг ядарсан улсад нь зориулж өглөг өгөх, боловсрол ухааралд нь хандив оруулах, нийгмийн болохгүй байгаа хэсэг рүү орж ажиллах тал дээр төдийлөн анхаарахгүй байх шиг.


10. Хүмүүсийг мөнгөжүүлэх замаар санхүүгийн хүчирхэг механизм бий болгох- Америкийн эдийн засаг өөрөөсөө таван дахин их хүн амтай Хятад улсын эдийн засгаас дөрөв тав дахин том гээд бодоход яаж тэгж чадаж байна вэ гэж бодогддог. Ингэж чадсан нь өнөөгийн Америкийн эдийн засгийг хямрал руу хөтөлсөн ч байж болох. Ямартаа ч энэ том эдийн засаг үндсэндээ зээл дээр суурилж ажилладаг нь нэг талаасаа хөгжлийн хурдыг, нөгөө талаасаа өндрөөс унаж мэдэх эрсдлийг бий болгожээ. АНУ бол санхүүгийн сонгодог ертөнц. Банк санхүү, даатгал, үнэт цаасны арилжаа бол Америк гэр бүлийн талх нь болтлоо амьдрал руу нь нэвт шингэсэн зүйл. Тэнд хэний ч хувьд үнэтэй хаус авах, шинэ загварын машин аваад унах бол юу ч биш. Гол нь та хууль ёсоор амьдардаг, тогтсон цалин, орлоготой л байх ёстой. Америк хүн бүр шахуй өртэй, түүнийгээ сар бүр төлөөд л хэрэглээд л явж байдаг. Эдийн засгийн цагаан толгой үзэж байхад мөнгө гэдэг зүйл хэрэглээ, хадгаламж гэсэн хоёр хэсэгт хуваагддаг гэж үздэг бол Америкт энэ хоёрыг нэг зүйл болгочихсон байдаг. Учир нь хүмүүс банкаар дамжуулан ирээдүйн орлогоо өнөөдрийн хэрэглээ рүү шилжүүлж амьдардаг. Тэр ч утгаараа иргэдийнх нь амьдрал зээл дээр суурилж, ирээдүйгээрээ барьцаалсан байхаас гадна улс орны эдийн засаг нь ч бүхлээрээ энэ зарчмаар хөгжиж байдаг. Тиймдээ ч ирээдүйн үнэ цэнийг, ажил үүрэгтээ хариуцлагатай хандахын чухлыг мэдрэх талаараа Америкчууд бусдаас хамаагүй давуу улс. Мөн ийм системийг баримтлахын тулд иргэдээ ажилтай байлгах үүднээс бизнесийн салбараа яаж дэмжих, экспортоо яаж нэмэгдүүлэх, 40-50 жилийн дараахь Америкт санаа зовохгүй, манлайллаа хадгалж байхын тулд өнөөдөр юу хийх вэ гэдэг асуудлуудыг маш сайн тооцож эрдэмэтэд, мэргэдээ ажиллуулж байдаг. Дашрамд дурдахад өнөөгийн АНУ-ын эдийн засгийн хямрал бол банк санхүүд нь шууд нүүрлэсэн хямрал биш, харин дээрх гуравт нь асуудал бий болж байгаагаас үүдсэн хямрал юм.

11. Америк ертөнцийн нүүр царайг эерэгээр сурталчлах- Америкийг дууриах, шүтэн бишрэх хандлага, үгүй ядаж нэг удаа очоод үзчих хүсэл хэн хүнгүй байдаг гэхэд хилсдэхгүй байх. Хамгийн гэсэн тодотголтой юм бүхэн хүний сонирхлыг татдаг шүү дээ. Тэд ч энэ хандлагыг ашиглаад Америкаа сайн сурталчлаад авахаа мартахгүй. Хэд ч буудуулаад үхдэггүй эрэлхэг Америк цэргийн тухай, амьдрал дээр биелэхэд эргэлзээтэй зүйлийг ч ядах юмгүй гүйцэтгэж байгаа Америк хүний тухай, эх дэлхийг харь гаригийн түрэмгийллээс амь хайргүй тэмцэж аварч байгаа Америк дайчдын тухай киног бид дэлхий даяараа өдөр бүр үзэж байна. Терроризм, үндэстэн дамжсан гэмт хэрэг, бүс нутгийн зөрчил, дайн тулааны эсрэг энхийг хамгаалагч түшиг тулгуур бол АНУ гэсэн ойлголт хэн бүхэнд төрөхүйцээр мэдээлэл сурталчилгаа өдөр бүр явж байна. Хамгийн сайн боловсрол, хамгийн сайн дээд сургууль, хамгийн дээд авьяастнууд гэх зэргээр өөрийгөө бүх зүйлийн манлай болгон харуулах нь дэлхий даяараа Америкт татагдаж, түүнтэй холбоотой юм бүхэнд мөнгө харамгүй төлөхөд бэлэн болгож байдаг.

Хамгийн сайн боловсрол Америкт байдаг гэсэн ойлголт байдаг ч хамгийн сайн юмыг бий болгохын тулд эхлээд өөрийн юмаа өөрсдөө хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй болдог юм гэдгийг тэднээс суралцаж болно. Яагаад бид МУИС-ийг хамгийн сайн сургууль гэж үзэж \үгүйдээ л тэгэх ёстой гэж үзэж\ өөрсдөө энэ сургуулиа нэн тэргүүнд дэмжиж ажиллаж болохгүй гэж. Тэгэхгүй бол их сайндаа л бидний хэдэн гайгүй хүүхдүүд хүний газар очиж, Монголын мөнгийг тэнд аваачиж тушаана биз дээ. Өөрийхөө юмыг өнгөлж чаддаггүй, тоодоггүй, өөрийгөө ямагт бусдаас доогуурт үздэг ард түмэн хэзээ ямагт хоёрдогч, гуравдагч байр суурин дээр байдаг юм аа гэдгийг Америкчууд шиг хэтэрхий сайн мэдрэх хэрэгтэй байна, бид.

12. Хөрөнгө байршуулж тоглох – Дэлхий даяар Америкийг хөгжүүлэхийн төлөө хөдөлмөрлөж байна гэвэл худлаа болохгүй байх. Учир нь тэд хүрч очоогүй газар дэлхийн хаана ч байхгүй. Улс бүрт Америкийн хөрөнгө оруулалттай бизнес ямар нэг хэмжээгээр байж л байдаг. Банк санхүү, төмөр зам, уул уурхай, хөдөө аж ахуй гээд аварга томоос нь эхлээд жижиг дунд бизнесийн сувгуудыг ч хяналтандаа авч, дэлхий дамнасан Америкийн хөрөнгө оруулалтын сүлжээг тэд бий болгож чадсан. Нөгөө талаас АНУ-руу гадаадаас орж ирдэг шууд ба шууд биш хөрөнгө оруулалт асар их. Аливаа улсын эдийн засаг сул хөгжилтэй, хүн амын багтаамж, худалдан авах чадвар муу байвал хөрөнгө оруулалт орж ирэх нь хойрго, харин хөрөнгө гадагшлах үзэгдэл бага сага ажиглагддаг ч тэр нь улс орондоо өгөөжтэй гэхээсээ илүү харин ч улсаасаа зугтах шинжтэй байдаг. Харин эдийн засаг, бизнесийн орчин нь сайжрахын хэрээр хөрөнгө оруулалт орж ирэх үзэгдэл ажиглагдана. Бүр хөгжингүй эдийн засаг бүхий АНУ улс шиг оронд хөрөнгө оруулалт орж ирэх, хөрөнгө оруулалт гадаадад байршуулахын аль аль нь ихэсдэг. Гадаадад байршуулсан хөрөнгө оруулалт нь эргээд улсдаа их хэмжээний ашиг, татвар болоод бусад орлогын эх үүсвэрүүдийг хилийн цаанаас бий болгож байна. Ийм замаар АНУ хөгжлийн асар их боломжийг өөртөө нээж байгаа юм.
13. Хүмүүст боломж олгох- АНУ-ийг зорьж, ажил амьдралаа залгуулан олон жилийг элээсэн газар газрын цагаачдын дундаас энэ орноо ‘Land of opportunity’ буюу Монгол хэлэнд буулгавал од шүүрч болох газар хэмээн нэрлэсэн байдаг. Эдийн засгаа хурдацтай, бүтээмжтэй хөгжүүлэхийн тулд иргэддээ тэгш боломж олгохоос өөр аргагүй байдаг нь зах зээлийн том хууль юм. Бид заримдаа үндэсний том хөрөнгөтнүүд л байж байвал бусдыгаа аваад явна гэж үздэг ч энэ хандлагыг туйлшруулан хэрэглэснээр өрсөлдөөн боогдож, эдийн засаг дахь тоо чанарын өсөлт хязгаарлагддаг. Харин ч хүн бүр бизнес эрхлэх боломжтой, жижиг гэлтгүй зах зээлд нэвтрээд өрсөлдөөнд оролцоод явчих боломжтой зохицуулалтуудыг хийснээр эдийн засгийн бүтээмж бүрэн дайчлагддаг.
Эцэст нь өгүүлэхэд миний бие АНУ-ыг зүгээр нэг гоёчлон магтах гэсэнгүй. Тэнд ч сайн муу бүх зүйл бий. Муу зүйл нь тэртээ тэргүй бидэнд хэрэггүй учраас сайныг нь л олж хараад хөгжих нь бидэнд чухал гэдэгтэй мэргэн уншигч та ч санал нэгдэх биз ээ.









Уналтыг эдийн засгийн хэмжүүрүүдээр үнэлж болохоос гадна хүмүүст хэрхэн мэдрэгдэж байгаагаар бас үнэлж болно.
Албан ёсоор бол хямрал өнгөрчээ. Огцом уналтын дараа эдийн засаг эргээд өсөж байгаагаас гадна ДНБ-ний хэмжээ 2008 оны дунд үеийн хэмжээнд дүйж бйагаа нь ингэж дүгнэх боломж олгож байна. For people who have kept their jobs, suffered no loss of income and enjoyed a rebound in their investments thanks to the year-long stock market rally, things are pretty good.
[See how to tell if you're keeping up with the middle class.]
Then there's the unofficial recession, which clearly persists. More than 8 million people have lost their jobs over the past two years, and the economy has barely started to add those back. Many others have had their pay or hours cut. The housing bust, in its fourth year, still isn't over. Foreclosures continue to mount, businesses and consumers remain gloomy, and many families are struggling to get by on reduced income. "It's a recovery, but it sure doesn't feel like it," says Nariman Behravesh, chief economist for forecasting firm IHS Global Insight. Here are five things that still must happen for a robust recovery to kick in.
Banks need to lend more. The government's emergency measures helped stabilize the financial system, but banks haven't taken the next step and increased lending. With trillions in bad loans still on their books, many banks continue to hoard cash and turn down loan applications. That depresses the market for homes, cars, appliances and other costly items that many consumers can't pay for in cash. It also squeezes small businesses, which often rely on credit to meet payroll, order supplies, invest and grow. Behravesh predicts that lending could bottom out and start to pick up by late this year or early next year--although that would probably be the point at which the Federal Reserve starts to raise interest rates to subdue inflation. A few things that will signal improvements in the credit market: a drop in the required down payment for well-qualified home buyers, which is typically 30 percent or more now; increased availability of car loans for subprime borrowers with a credit score below 680; and banks' willingness to increase their customers' credit-card limits, if asked.
Incomes need to rise. Median income was stagnant for about a decade leading up to the recession, and it probably fell 5 percent or more over the past couple of years. Some economists worry that reduced incomes could indefinitely curtail consumer spending, which has long fueled the U.S. economy. A glut of unemployed workers will keep wages low in many industries for years. And since many families have lost wealth because of falling home values or declining investment portfolios, or both, they need to save more to prepare for retirement. That leaves less money to buy stuff. The good news is that inflation is low and energy prices are stable, which helps stretch a dollar.
[See how one family is rebuilding after losing their fortune.]
Housing needs to stabilize. Most of the pain is probably in the past, but home values continue to erode in many regions. Moody's Economy.com predicts that house prices, which have fallen more than 30 percent from their 2006 peaks, could still fall another 5 to 10 percent through the end of this year. Since many families still have the majority of their wealth invested in their homes, the economy can't really get healthy again as long as such a huge asset is falling in value. The end of the federal home-buyer tax credit and other government programs throughout the year will test whether the housing market can stand on its own. If it can't, the government could step back in, but that would only signal further weakness in a sector that accounts for more than 15 percent of the economy. The silver lining is that falling prices make it a great time to buy, for those with enough cash or the ability to get a mortgage.
Confidence needs to rebound. Americans remain gloomy, with most consumer-confidence surveys showing only modest improvements from the low points hit during the recession. The most obvious reasons are the weak job market and a sense that the recovery will be weak at best. Businesses are downbeat too, with CEOs worried that strapped consumers will put their wallets away. That makes them reluctant to hire, which perpetuates the malaise. Confidence is a perplexing psychological phenomenon, and economists aren't sure what it will take to make consumers upbeat enough to propel a robust recovery. But once home prices stop falling, jobs seem more secure, and people feel like the bloodletting is over, that will certainly help.
[See 21 things we're learning to live without.]
Jobs need to return. The availability--or lack--of jobs is the single biggest factor in the economy, and unfortunately, a pickup in hiring is likely to be painfully slow. Many of the 8 million lost jobs are probably gone forever, as manufacturers downsize their operations and many companies substitute technology or cheaper foreign labor for American workers. The unemployment rate, which is 9.7 percent now, might even rise throughout the year, as workers who gave up looking for jobs try again and the labor force swells.
Still, economists recognize some familiar patterns in the job market that suggest things are finally getting better instead of worse. Corporate profits are strong, thanks to aggressive cost-cutting over the past two years. That means companies can afford to hire workers, if they decide to. And productivity gains have hit record levels recently, which means companies are extremely efficient; if demand picks up, they may only be able to meet it through increased staffing. A good indicator of real improvement would be several consecutive months of six-figure job gains, due to permanent hiring and not temporary factors like the census or weather-related events. "The recent resumption of employment growth will be sustained and gather strength over time," insists T. Rowe Price chief economist Alan Levenson. That's not the kind of roaring endorsement most Americans want to hear, but it suggests that sooner or later, the recovery in your neighborhood will catch up with the one that economists see in the data.

No comments:

Post a Comment